Dünyada ve Türkiye’de Sarkoidoz

Benan Müsellim

Sarkoidoz dünyada farklı coğrafyalarda farklı sıklıkta görülen bir hastalıktır. Dünyada sarkoidozun epidemiyolojisi ile ilgili, 1950 yılından beri yapılmış pek çok çalışmada yaş, cinsiyet, ırk ve ailesel birikim konusunda bilgiler elde edilmiştir.

Türkiye’de ilk pulmoner sarkoidoz olgusu 1953’te S. Akkaynak tarafından bildirilmiştir.[1] Ondan sonraki yayınlar vaka serileri şeklindedir. Gürkan ve ark. 1954-2000 yılları arasındaki bu çalışmaları derlemişlerdir.[2] Demirkök ve ark. da tek merkezdeki 1966-2004 yılları arasındaki 275 hastanın verilerini değerlendirmiştir.[3] Ancak Türkiye’yi temsil edebilecek özellikte prospektif, çok merkezli veriler Türk Toraks Derneği’nin (TTD) 2004-2006 arasında gerçekleştirdiği çalışmada elde edilmiştir.[4]

Hastalığın görülme sıklığı ile ilgili veriler çok değişkendir. Yıllık insidans 100,000’de 0.1 ile 81, prevalans 100,000’de 0.1 ile 640 arasında bildirilmiştir. Bu farkların bir sebebi coğrafi farklar olabilir. En yüksek insidanslar İsveç ve Danimarka gibi kuzey Avrupa ülkeleri ile Afro-Amerikanlar’da saptanmıştır.[5,10] Coğrafi farkların hastalığın etiyolojisinin aydınlatılmasında önemli olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca hastalığın tanısının zor olması, kesin bir tanımının olmaması ve araştırmalarda farklı yöntemlerin kullanılması insidans ve prevalans farklarının diğer önemli sebepleridir. İnsidans ve prevalans hesaplamakta başlıca 4 farklı yöntem kullanılmıştır: (1) Toplu akciğer grafisi taramaları, (2) ülke veritabanlarının değerlendirilmesi, (3) hekimler arasında yapılan anket çalışmaları ve (4) otopsi çalışmaları. Her yöntemin ayrı eksiklikleri mevcuttur. Akciğer grafisi taramaları seçilmiş gruplar üzerinde yapılmıştır. İkinci yöntemle yapılmış çalışmalar tanı konulan vakaları kapsar. Ancak akciğer grafisi taramaları ile saptanan hastaların %31-68’inin semptomsuz olması, tanı konulan vakalardan daha fazlasının olması gerektiğini düşündürmektedir.[11,14] Otopsi çalışmaları ile elde edilen sayılar ise diğer yöntemlerle elde edilenlerden yaklaşık 10 kat daha yüksektir.

1965 yılında İngiltere’de 15-25 yaş arasında BCG uygulanan hastalarda röntgen taraması ile yapılan çalışmada 100,000’de 8.2 insidans oranı elde edilmiştir.[13] 1973 yılında, Amerika Deniz Kuvvetleri’nde yapılan ve sadece erkeklerin dahil olduğu çalışmada beyaz ırkta insidans 100,000’de 5.8, siyah ırkta ise 60.1 bulunmuştur.[7] 1975-2001 yıllarında yine Amerikan donanmasında yapılan çalışmada beyaz ırkta insidans 100,000’de 3.5, siyah ırkta ise 24.9 bulunmuştur.[15] Ulusal veritabanının kullanılması ile Amerika’da 1967-1987 yılları arasında insidans 100,000’de 4.8 hesaplanmıştır.[16] Danimarka’da ulusal sağlık veritabanı kullanılarak insidans 100,000’de 7.2 bulunmuştur.[17] Finlandiya’da kitlesel akciğer grafisi taramaları ile saptanan insidans 100,000’de 11.4’tür.[18] Ülkedeki göğüs hastalıkları uzmanlarına spesifik tanısal kriterleri içeren sorgulama formlarının yollandığı çalışmada Belçika’da insidans 100,000’de 0.17, Kore’de 0.03 bulunmuştur.[19,20] İngiltere’de 1991-2003 yılları arasında hastaların bilgilerinin girildiği veritabanının derlenmesi ile yapılan çalışmada insidans 100,000’de 5 olarak saptanmıştır.[21]

TTD çalışmasında 19 merkezden 25 araştırmacının standart vaka kayıt formları ile gönderdiği veriler ile ülkemiz için elde edilen insidans 100,000’de 4’tür. Bu insidans değeri Avrupa’daki ülkelerde ve beyaz ırkta yapılan diğer çalışmalarla benzerdir. Ancak hastaların yaklaşık yarısının asemptomatik olduğu bilindiğinden muhtemelen mevcut sarkoidoz olgularının sayısı ve insidansı bu değerin daha üstündedir.[7]

Sarkoidoz genç erişkinlerin hastalığı olarak bilinir. Sarkoidoz 1999 yılında yayınlanan ATS/ERS/WASOG statement’ında 40 yaşın altında ortaya çıkan ve 20-29 yaşlarda peak yapan bir hastalık olarak tanımlanmıştır.[30] Ancak ACCESS (A Case Control Etiologic Study of Sarcoidosis) çalışma grubunun yaptığı çalışmada başlangıç yaşının 35-45 arasında peak yaptığı saptanmış ve erkeklerin kadınlardan daha genç hastalar olduğu saptanmıştır.[23] İngiltere’de yeni yanınlanan çalışmada da hastaların çoğunluğunun 35-55 yaş arasında olduğu görülmüştür.[21] Byg’in çalışmasında da yaş ortalaması erkeklerde 38, kadınlarda 45 bulunmuştur.[17]

TTD çalışmasında ülkemiz için yaş ortalaması 43’tür. Ancak kadın hastaların yaş ortalaması erkeklerden 10 yıl fazladır. Bu da kadınlar için hastalığın özellikle 50 yaş civarında ortaya çıkma eğilimi gösterdiğini göstermektedir.

Hastalarımızın %2.7’si 70 yaş ve üzerinde bulunmuştur. Bu olguların tamamına yakını kadın hastalardır. Standyk ve ark.’nın çalışmasında 65 yaş ve üzerindeki yaşlılardaki sarkoidoz oranı %7.8’i bulmuştur.[24] TTD çalışmasında da 65 yaş ve üzerindekilerin oranı %7.8’dir. Bu olguların da %83’ü kadındır. Chevalet ve ark.’nın çalışmasında da 70 yaş ve üzerindeki hastaların %70’inin kadın olduğu görülmüştür.[25] Bu bulgular sarkoidozun kadınlarda erkeklerden daha ileri yaşta başladığını göstermektedir.

İskandinav ve Japon çalışmalarında 50 yaş üzerinde ikinci bir pik yaptığına dair bulgular saptanmıştır. Hillerdal’in ve Byg’in çalışmasında 30 ve 50 yaşlarda hastalığın 2 peak yaptığı bildirilmekle birlikte bizim populasyonumuzda böyle bir bulgu elde edilmemiştir.[14,17]

Hastalığın ırklar arasında ve coğrafi olarak farklı dağılım gösterdiğine dair veriler mevcuttur. Pek çok ABD yayınında siyahlarda risk beyazlardan çok daha yüksek bulunmuştur. Dünyadaki dağılım ekvatordan uzaklaştıkça daha fazla karşılaşıldığı yönündedir. Avrupa’da kuzey ülkelerinde daha yüksek oranda görülür.

Ülkemizde kadın hastaların oranı erkeklerden yaklaşık 2 kat fazla bulunmuştur. Literatürde de genellikle kadınlarda riskin daha fazla olduğu bulunmakla birlikte bunun tersini bildiren yayınlar da mevcuttur. ACCESS çalışmasında K/E oranı 1.77 olarak saptanmıştır, ancak İngiltere’deki yeni çalışmada bu oran 1.11’dir.[21,23]Çalışmalar arasındaki bu farklar coğrafi farklarla açıklanmaya çalışılmaktadır.

Hastalığın sigara ile negatif bir ilişkisi vardır. Sigara içme oranları %20-55 arasında bulunmuştur.[26,29] TTD çalışmasında hastaların yaklaşık dörtte üçünde sigara anamnezi yoktur ve sigara anamnezi açısından kadın ve erkekler birbirinden farklıdır. Kadın hastalarda sigara kullanma oranı %15 kadar iken erkeklerde %50’dir. Ülkemizde erkeklerde sigara kullanma oranı %65, kadınlarda %25 saptanmıştır. Buna göre sarkoidoz hastalarının her iki cinsiyet için de toplum ortalamasından daha az oranda sigara alışkanlığı olduğu söylenebilir. Ancak sarkoidozun sigarayla negatif ilişkisi özellikle kadınlarda daha belirgindir. ACCESS çalışmasında da sigara kullanımı ile sarkoidoz arasında negatif bir ilişki varlığı doğrulanmıştır.[30]

1920’lerden beri ailesel sarkoidoz olguları bildirilmektedir.[31,35] Çalışmaların sonuçları birbirinden çok farklıdır ve %1 ile 19 arasında oranlar saptanmıştır. Afro-Amerikanlar’da 3-3.5 kat fazla olduğu bildirilmektedir.[9,31]

Ülkemizde sarkoidoz hastalarında ailesel sarkoidoz prevalansı %1 olarak bulunmuştur. Bizim olgularımızda ailesel sarkoidoz olasılığının literatürdeki diğer ülkelerdeki verilerden daha düşük olduğu görülmektedir.

Kaynaklar

  1. Akkaynak S. Sarcoidosis. Tüberküloz ve Toraks 1953;1:236-50.
  2. Gürkan ÖU, Çelik G, Kumbasar Ö, Kaya A, Alper D. Sarcoidosis in Turkey:1954-2000. Ann Saudi Med 2004;24:36-9.
  3. Demirkok SS, Basaranoglu M, Akinci ED, Karayel T. Analysis of 275 patients with sarcoidosis over a 38 year period; a single-institution experience. Respir Med 2006;101:1147-54.
  4. Müsellim B, Kumbasar ÖÖ, Öngen G, et al. Epidemiological features of Turkish patients with sarcoidosis. Respir Med 2009;103:907-12.
  5. Bresnitz EA, Strom BL. Epidemiology of sarcoidosis. Epidemiol Rev 1983;5:124-56.
  6. Cummings MM, Dunner E, Schmidt HJ, Barnwell JB. Concepts of epidemiology of sarcoidosis. Postgrad Med 1956;19:437-46.
  7. Sartwell PE, Edwards LB. Epidemilogy of sarcoidosis in the U.S. Navy. Am J Epidemiol 1974;99:250-7.
  8. Ricker W, Clark M. Sarcoidosis: a clinicopathological review of three hundred cases, including twenty-two autopsies. Am J Clin Pathol 1949;19:725-49.
  9. Rybicki BA, Major M, Popovich J Jr, Maliarik MJ, Iannuzzi MC. Racial differences in sarcoidosis incidence: a 5-year study in a health maintenance organisation. Am J Epidemiol 1997;145:234-41.
  10. James DG, Neville E, Siltzbach LE. A world review of sarcoidosis. Ann N Y Acad Sci 1976;278:321-34.
  11. Milman N, Selroos O. Pulmonary sarcoidosis in the Nordic countries 1950-1982. Epidemiology and clinical picture. Sarcoidosis 1990;7:50-7.
  12. Hennesy TW, Ballard DJ, DeRemee RA, Chu CP, Melton LJ 3rd. The influence of diagnostic access bias on the epidemiologic of sarcoidosis: a population-based study in Rochester, Minnesota, 1935-1984. J Clin Epidemiol 1988;41:565-70.
  13. Sutherland I, Mitchell DN, D’Arcy Hart P. Incidence of intrathoracic sarcoidosis among young adults participating in a trial tuberculosis vaccines [Abstract]. BMJ 1965;2:497-503.
  14. Hillerdal G, Nou E, Osterman K, Schmekel B. Sarcoidosis: epidemiology and prognosis. A 15 year Eurepean study. Am Rev Respir Dis 1984;130:29-32.
  15. Gorham ED, Garland C, Garland FC, Kaiser K, Travis WD, Centeno JA. Trends and occupational associations in incidence of hospitalized pulmonary sarcoidosis and other lung diseases in Navy personnel. Chest 2004;126:1431-8.
  16. Reich JM, Johnson RE. Incidence of clinically identified sarcoidosis in a northwest United States population. Sarcoidosis Vasc Diffuse Lung Dis 1996;13:173-7.
  17. Byg KE, Milman N, Hansen S. Sarcoidosis in Denmark 1980-1994. A registry-based incidence study comprising 5536 patients. Sarcoidosis Vasc Diffuse Lung Dis 2003;20:46-52.
  18. Pietinalho A, Hiraga Y, Hosoda Y, Löfroos AB, Yamaguchi M, Selroos O. The frequency of sarcoidosis in Finland and Hokkado, Japan. A comparative epidemiological study. Sarcoidosis 1995;12:61-7.
  19. Thomeer MJ, Demedts M, Vandeurzen K. Registration of interstitial lung diseases by 20 centres of respiratory medicine in Flanders. Acta Clin Belg 2001;56:163-72.
  20. Kim DS. Sarcoidosis in Korea: a report of the second nationwide survey. Sarcoidosis Vasc Diffuse Lung Dis 2001;18:176-80.
  21. Gribbin J, Hubbard RB, LeJeune I, Smith JP, West J, Tata LJ. Incidence and mortality of idiopathic pulmonary fibrosis and sarcoidosis in the UK. Thorax 2006;61:980-5.
  22. Hunninghake GW, Costabel, U, Ando M, et al. ATS/ERS/WASOG statement on sarcoidosis. American Thoracic Society/European Respiratory Society/World Association of Sarcoidosis and other Granulomatous Disorders. Sarcoidosis Vasc Diffuse Lung Dis 1999;16:149-73.
  23. Baughman RP, Teirstein AS, Judson MA, et al.; ACCESS Research Group. Clinical characteristics of patients in a case control study of sarcoidosis. Am J Respir Crit Care Med 2001;164:1885-9.
  24. Standyk AN, Rubenstein I, Grossman RF, et al. Clinical features of sarcoidosis in elderly patients. Sarcoidosis 1988;5:121-3.
  25. Chevalet P, Clément R, Rodat O, Moreau A, Brisseau JM, Clarke JP. Sarcoidosis diagnosed in elderly subjects: retrospective study of 30 cases. Chest 2004;126:1423-30.
  26. Douglas JG, Middleton WG, Gaddie J, et al. Sarcoidosis: a disorder commoner in non-smoker? Thorax 1986;41:787-91.
  27. Harf RA, Ethevenaux C, Gleize J, Perrin-Fayolle M, Guerin JC, Ollagnier C. Reduced prevalence of smokers in sarcoidosis. Results of a case-control study. Ann N Y Acad Sci 1986;465:625-31.
  28. Terris M, Chaves AD. An epidemilogic study of sarcoidosis. Am Rev Respir Dis 1966;94:50-5.
  29. Bresnitz EA, Stolley PD, Israel HL, Soper K. Possible risk factors for sarcoidosis. A case-control study. Ann N Y Acad Sci 1986;465:632-42.
  30. Newman LS, Rose CS, Bresnitz EA, et al.; ACCESS Research Group. A case control etiologic study of sarcoidosis: environmental and occupational risk factors. Am J Respir Crit Care Med 2004;170:1324-30.
  31. Harrington DW, Major M, Rybicki B, Popovich J, Maliarik M, Iannuzzi MC. Familial sarcoidosis: analysis of 91 families. Sarcoidosis. 1994;11:240-243.
  32. Wiman LG. Familial occurence of sarcoidosis. Scand J Respir Dis (Suppl) 1972;80:115-9.
  33. Brennan NJ, Crean P, Long JP, Fitzgerald MX. High prevalence of familial sarcoidosis in an Irish population. Thorax 1984;39:14-8.
  34. Pietinalho A, Ohmichi M, Hirasawa M, Hiraga Y, Löfroos AB, Selroos O. Familial sarcoidosis in Finland and Hokkaido, Japan- a comparative study. Respir Med 1999;93:408-12.
  35. Rybicki BA, Iannuzzi MC, Frederick MM, et al.; ACCESS Research Group. Familial aggregation of sarcoidosis. A case-control etiologic study of sarcoidosis (ACCESS). Am J Respir Crit Care Med 2001;164:2085-91.
Anahtar Kelimeler: